Монгол Улс албан ёсоор ганцхан хоттой. Тэр нь Улаанбаатар. Үндсэн хуульд "Нийслэл нь хуулиар тусгайлан олгосон онцлог чиг үүрэг, өөрийн удирдлага бүхий засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр, эдийн засаг, нийгмийн цогцолбор бөгөөд тусгай статус бүхий хот мөн" гээд заачихсан болохоороо хот гэж ойлгогдож байгаа юм. Харин Эрдэнэт, Дархан гээд тэрчлэн аймгийн төвүүдийг сүүлийн 20 гаруй жил сумын төв гэж нэрлэсээр ирлээ. Тэгэхээр Монгол Улс ердөө ганцхан хоттой болчихсон гэсэн үг. Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуульд ч "Монгол Улсын нутаг дэвсгэр засаг захиргааны хувьд аймаг, нийслэлд, аймаг нь суманд, сум нь багт, нийслэл нь дүүрэгт, дүүрэг нь хороонд хуваагдана" гэжээ. Чухамдаа хуулийн иймэрхүү заалтын улмаас Монгол үндсэндээ ганцхан хоттой, дэлхийн цорын ганц улс болж хувирчихаад байгаа юм.

Уг нь өмнөх нийгмийн үед хүн амынх нь тоог харгалзан хотын статусыг тогтоож байсан. Тухайлбал, 10 мянгаас дээш хүн амтай, тухайн бүс нутгийн засаг захиргааны төвийг хот хэмээн нэрлэж байсан байх юм. Тэр үед 18 аймгийн төв, тэгээд Дархан, Эрдэнэт гээд 21 хоттой байсан аж. Хожим нь хотын тоогоо хуулиар цомтгохдоо "Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж дэх хот, тосгоны эрх зүйн байдлыг тусгайлан зохицуулна" гэж хуульчилсан ч үндсэндээ хот гэгдэж байсан газрууд маань сумын зиндаа, зэрэг дэвтэй байсаар өнөөг хүргэж байна. Аливаа юм нэрнээсээ эхлээд мөн чанартайгаа дүйж байх ёстой биз дээ. Хуулиар хотынхоо хэм хэмжээг доош нь хийж җижгэрүүлснээрээ монголчуудын олсон нь юу билээ, алдсан нь аль хэр билээ гэдгийг эргэцүүлэх цаг одоо болжээ. Үүний зовлон бэрхшээлийг амсч яваа хүмүүс бол орон нутгийн удирдлагууд гэж болно. Тэд ч энэ талаар санал гомдол нэлээдгүй илгээдэг. Адаглаад гадаад орнуудын ижил төстэй хоттой холбоо харилцаа тогтооё, хамтран ажиллая гэхээр "Өө танайх чинь сум юм байна шүү дээ. Тиймээс та нар тэр жишгээрээ л сумын хэмжээний суурин газартай хамтран ажилла" гээд гэдийчихдэг гэсэн. Тэгээд буйдхан нэгэн тосгоны нэр хэлээд "эднийхтэй та нар хамтар" гэх жишээний.

Аймгийн төв, сум хоёрыг ижил түвшинд авч үзэх нь адуу, хонь хоёрыг жишихтэй адил санагдаж байна. Эрх зүй, эдийн засгийн чадавхи, зам харилцааны нөхцөл, хүн амын байршил, адаглаад боловсролын түвшин гээд энд өдөр,  шөнө шиг ялгаа бий. Хот гэдэг угаасаа тухайн нутаг дэвсгэр дэх удирдлага, хөгжлийн чиг хандлага, нийгмийн бүхий л харилцааны цогцыг агуулсан өөрөөр хэлбэл, нутаг дэвсгэр, улсын хөгжлийн илэрхийлэл болсон онцгой статус байх ёстой. Ер нь яаж ч бодсон статусаа өргөж байж л хөгжих нь тодорхой. Тэгэхээр хот гэдэг нэрнээс халгаад байх хэрэггүй байлтай юм. Дэлхийн улсууд аль нэг хотоо чөлөөт бүс хэмээн зарлаж тэнд хөрөнгө оруулагчдыг далладаг. Манайд Замын-Үүдийг эдийн засгийн чөлөөт бүс гээд зарлачихсан. Гэсэн атлаа одоо хүртэл сумын статустай. Хэрэг дээрээ Замын-Үүд гэхэд Дорноговь аймгийн төсвийн 90 хувийг дангаараа бүрдүүлдэг. 13 мянга гаруй суугуул оршин суугчтай, өдөр бүр 2000-10000 хүн үүгээр дайран өнгөрдөг. Тэгэхэээр Замын-Үүдийг хотын статустай болгох шаардлага эхний ээлжинд бий. "Эдийн засгийн чөлөөт бүс Замын -Үүд сум" гээд гадныхны өмнө сууж байлтай биш. Замын-Үүдтэй хаяа нийлэн байгаа Эрээн гэхэд хотын статустай бөгөөд Хятадын хилийн 13 нээлттэй хотын тавдугаарт эрэмбэлэгддэг гэсэн.

Замын-Үүдээс гадна Эрдэнэт, Дархан, Багануур, Сүхбаатар гээд хүн ам олноор төвлөрсөн сумын төвөө хот болгон нэршүүлэх шаардлага байна. Тэгээд тэдгээр нь төсөв хөрөнгө, эрх зүйн өргөн эрх мэдэлтэй, Засгийн газартайгаа шууд харьцдаг, шат дамжлага багатай баймаар. Энэ нь бүс нутгийг хөгжүүлэх, удирдлагын болон хүн амын хэт төвлөрлийг сааруулах нэг боломж гэж ойлгогдож байна. Дагуул хот, сумын төвүүдийг хөгжүүлж байж хүн амын төвлөрлийг сааруулж чадна. Түүнээс биш хотод олон давхар орон сууц барьснаар ачаалал буурна гэж байхгүй. Хотуудтай байж л хөгжлийн өрсөлдөөн өрнөнө шүү дээ. "Ганц морь" юунаасаа ч түрүүлэх гэж мэрийх билээ дээ.