С.Жавхлангийн энэ үйлдлийг хөндлөнгөөс харсан ямар ч хүн түүнийг популист гэж хэлэхээр байлаа. Нэгэнт тэр өөрөө улс төр ярьж, сонгуульд хүртэл нэрээ дэвшүүлж явсан болохоор зүгээр нэг эх оронч хүний үйлдлийг улс төржүүллээ гэж өмөөрөх ямар ч үндэслэл алга.

 

Нэлээд хэдэн жилийн өмнө нийтийн дууны “ханхүү” хэмээн цоллуулж байх цагтаа нийслэлд цөөхөн харагддаг “хаммер жийп” унан тансаглаж явсан дуучин маань гэнэт л эх орноо гэсэн халуун сэтгэлтэйгээ мэдэрч, түмний нэрийг барин төр засгийг эсэргүүцэж эхэлжээ. Улс төрийн хэллэгээр бол үүнийг популизм гэнэ. Товчлон тайлбарлавал төрийг удирдахад ард түмэн шууд нөлөөлж байхыг хүсэх, мөн ард түмэнд төрийн төлөөллийн институтад үл итгэх үзэл санааг суулгаж, улмаар хүнд суртал, авлигалыг шүүмжлэх явдал юм.

 

 

Зарим улс төр судлаачид популизмыг тулгамдсан асуудлыг хялбарчлан тайлбарлах, алдартай жирийн болхи уриа лоозонд олон түмний дуулгавартай дагах байдал, уг дуулгавартай чанарыг ашиглахыг эрмэлзсэн улс төрийн хуурмаг сүржин явдал ч гэж тайлбарладаг. Өөрөөр хэлбэл, хэн ч хэлж болох хамгийн энгийн хэрнээ хэзээд байж байдаг болхи зүйлүүдийг ард түмэнд хамаатуулж тэдний өмнөөс сайн сайхан зүйлийг бүтээхээр тэмцэж байгаа мэтээр харагдах. Жишээ нь, иргэдээс их хэмжээний татвар авч байна, тойргоос сонгогдсон гишүүд ард түмний төлөө юу ч хийхгүй байна гэх мэтийг тэд өгүүлдэг. Энэ үүднээс харвал С.Жавхлан жинхэнэ популист. Гэхдээ бохир аргаар үүнийг хийдэг. Учир нь жинхэнэ улс төрч биш учраас өөрөө зөвхөн “эх оронч” гэсэн имижээрээ л байдаг. Магадгүй нөгөө талаас нь харвал С.Жавхлан улс төрийн мэдлэггүй учраас өөрөө ч мэдэлгүй хийж буй үйлдлүүд нь популизм болдог байх талтай юм.

 

С.Жавхланг дагагчид түүнийг жинхэнэ эх оронч гэдэг. Өөрөө ч гэсэн “Монголын ёс заншил дэлхийд гараасай. Монголын газар нутаг бүрэн бүтэн байгаасай гэж хүсдэг” хэмээн ярьдаг. Гэхдээ нийтийн өмнө үсээ хусууллаа гээд Монголын ёс заншил дэлхийд гарна гэхэд эргэлзээтэй л юм. Насанд хүрч шийдвэр гаргах түвшинд очсон, тэр дундаа өөрийнх нь үгийг олон хүн сонсож байдаг бол ядаж жаахан ч гэсэн логиктой сэтгэж, ярьж, үйлдэж байх нь зөв.

 

Логиктой сэтгэх талаар ярихад түүний хамгийн их ярьдаг зүйл нь хувьсгал хийх. Хувьсгал гэдгийгээ шинэчлэл “Монголчлол” гэсэн утгатай гэж тайлбарладаг. Өмсөх хувцас, идэх хоол, тэмдэглэдэг баяр гээд бүхий л зүйлээ монголчилж тэр ч бүү хэл, хэлдэг үгнүүдээ хүртэл монголчлох ёстой юм гэнэ. Тухайлбал, мань дуучны тайлбарласнаар “ардчилал” гэдэг үг бол ардыг чилээж алагчлах эсвэл алах гэсэн утгатай. Харин “гишүүн” гэдэг бол мод гэсэн утгатай гэнэ. Тэгэхээр УИХ-ын 76 гишүүн бол хоосон 76 хуурай мөчир. Зүгээр нэг гишүүн учраас цэцэглэж ургахгүй. Тэдэнд Монгол гэсэн сэтгэл байхгүй. Харин зүгээр л хуурай мөчир учраас өөрөө л сайхан услагдаж илжирч хэвтэх гээд байдаг гэж байна.

 

Түүнчлэн “хөрөнгө” гэдэг үгийнхээ үндсийг харахаар хөрсөн, хөлдсөн гэдэг язгуур утга явж байгаа учраас энэ үгийг хэл зүйгээс бүрэн авч хаях ёстой юм гэнэ. Тэгэхээр хөрөнгө оруулалт гэх ойлголт ч хэрэггүй болно гэсэн үг. Мөн “нам” гэдэг бол намхан, дорой, сул байх гэсэн утгатай аж. Гэтэл бид нар өндөр заяатай Монголчууд. Яагаад намыг бүл гэж нэрлэж болдоггүй юм бэ гэсэн.

 

 

“Үл үзэгдэх” мөрөөдөл ярьдаг хүмүүсийн хамгийн их хэлдэг үг нь “Өндөр заяат Монголчууд”. Бид өндөр заяат Монголчууд учраас өлсөх учиргүй л гэнэ. Хэн ч хөдөлмөр хийлгүй дээшээ хараад хэвтээд байвал өлсөж л таарна шүү дээ. Энэ бол эсэргүүцлийн хамгийн дээд хэлбэртээ шилжиж үсээ хусуулсан дуучны “Монголчлох” хувьсгал хийх хамгийн наад захын үйлдэл.

 

Цаашаа үргэлжлэх юм бол уул уурхай, гаднын хөрөнгө оруулагчид гэдгийг мартаад хил гаалиа хаагаад л бүгэх бололтой юм. Нэг удаа дуучин маань “Хэрэв таны ярьж байгаагаар ингэж хувьсгал хийх юм бол манай улс хойд Солонгос шиг болчих юм биш үү” гэж асуухад “Монголчуудын заяа гэж бий. Монгол бол ямар нэгэн өөр улстай харьцуулагдах хэмжээний улс биш” гэж хариулж байлаа. Популист уриа лоозонгууд бодитой бус байдаг учраас түүнд хэрхэн хүрэх тухай тодорхой арга зам байдаггүй гэдгийг л харуулж байгаа юм.

 

Хэл зүйн дүрмээсээ хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт гэдэг үгийг хасья гэж ярихынхаа өмнө ядаж эхлээд эдийн засгийн хэдэн ном уншаад мэргэжлийн багш нараас зөвлөгөө авчих хэрэгтэй санагдсан. Бас Ерөнхийлөгч огцор гэж талбай дээр үсээ хусахынхаа өмнө эрх зүйн онолын хэдэн ном уншаад манай улсад төрийн үйл ажиллагаа хэрхэн явагддаг талаар бүрэн ойлголттой болчих хэрэгтэй л баймаар бодогдов. Хэрэв жаахан ч гэсэн юм уншсан бол ядаж л “Эрүүл мэндийн сайд түлэгдсэн хүүд мөнгө өгсөнгүй. Худлаа зарчим яриад л суугаад байна” гэж хэлэхгүй л байсан байх. Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд хүн айл бүрт очоод өвдсөн хүн бүрийн мөнгийг халааснаасаа гаргаж өгдөг жишээг тэр ямар парламентат төрөөс олж харсан нь бас л гайхалтай.

 

Жастин Капла 35 тэрбум төгрөг залилчихаад манай улсаас явсан болохоор би татвар төлөхгүй гэнэ. Тэр 35 тэрбум төгрөгийг манай улсад төлүүлэх шүүхийн шийдвэр гарчихсан байгаа гэдгийг яагаад ойлгож болдоггүй юм бэ. Харин ч өөрийнх нь төлдөг татварын мөнгөөр тэр түлэгдсэн хүүг гадаадад явахад эмчилгээнийх нь зардлын тодорхой хувийг төлнө гэдгийг яагаад ойлгодоггүй юм бол... Хий дэмий л би эх оронч гэж цээжээ дэлдэж байхын оронд хамгийн наад захын нийгэм гэх ойлголтод багтаж байгаа төрийн интитуцийн үйл ажиллагааг ойлгодог байх хэрэгтэй баймаар. 

 

Парламентын тогтолцоотой, нэгэнт хуулиар бүх зүйл зохицуулагддаг улсад тэнд нэг хүн үсээ хуслаа гээд хууль өөрчлөгдөхгүй. Харин түүний оронд өөрийн өөрчлөхийг хүсч байгаа зүйлээ эхлээд тодорхой болгох хэрэгтэй. Харин дараа нь түүнийг өөрчлөх ямар арга замууд байж болохыг гаргаж ирж түүнийгээ хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Тухайлбал, хууль тогтоох дээд байгууллага болох УИХ-ын дэргэд Өргөдлийн байнгын хороо гэж бий. Иргэд өргөдлийн байнгын хороонд санал хүсэлтээ өгөөд тэр нь хуульд заасан хэмжээг бүрдүүлэх юм бол УИХ-аар хэлэлцэгдэх хүртэл хэмжээнд очиж болно. Тэрнээс юу нь тодорхойгүй нэг өөрчлөлтийн талаар л яриад байх нь ямар ч үр дүнд хүрэхгүй. Шуудхан хэлэхэд, хэдэн настайчууд болоод өөрийнх нь “үл үзэгдэгч” өөрчлөлтийг үл харагч байдлаар дэмждэг хэдэн нөхдийн цөсийг хөөргөхөөс хэтрэхгүй.

 

 

Манай өвөг дээдэс газар шороо ухалгүйгээр амьдарч болоод байсан болохоор одоо бид ч гэсэн тэгж амьдарч болно гэх юм. Гэхдээ яаж. Ингэж ярихаасаа өмнө манай улсын нийт төсвийн хичнээн хувь нь гадны хөрөнгө оруулагчдаас бүрддэг гэдгийг эхлээд нэг харчих хэрэгтэй. Нэгэнт уул уурхайн хараат улс гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх цаг нь болчихоод байхад өнөөх л “үл үзэгдэгч” байдлаар газар шороогоо ухуулахгүй гэж хэдэрлэж суухын оронд гаднаас орж ирж буй мөнгөн урсгалыг яаж иргэдийнхээ гар дээр очдог мөнгө болгох, тэр томоохон төслүүдийг яаж зөв аргаар урагшлуулах талаар төсөл бичээд ард түмэндээ тайлбарламаар юм. За больё, нэгэнт өвөг дээдэс маань газар шороогоо ухалгүй амьдраад байж болсон юм гээд бүгдийг нь хав даръя. Тэгвэл бид хаанаас хөрөнгө олж амьдрах вэ. Бидэнд дотооддоо бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд гадаад зах зээлд борлуулж ашиг олох боломжтой хичнээн үйлдвэр байгаа билээ. Ноолууран оймс хийгээд олон улсад борлуулж болно гэж үү. Энэ чинь арван өрхийг тэжээх боломж болохоос биш Монгол Улсыг тэжээх боломж биш. Харин өнөө популистуудын хэлдэг төр засаг чинь арван жилийн дараа ийм боломжийг бий болгохын тулд өнөөдөр уул уурхайгаас орж ирсэн хөрөнгийг иргэдэд өгч үйлдвэр бариулаад байгаа юм.

 

Хамгийн энгийн, дунд сургуулийн хүүхдүүд ч Нийгмийн ухааны хичээлээрээ ойлгочихож болох тогтолцооны шинжтэй энэ мэт зүйлүүдийг эхлээд ойлгосныхоо дараа “Би эх оронч” гэж цээжээ дэлдэж болох байх. Манай улс дэлхийн бөмбөрцөг дээр амьдарч байна. Бид дэлхийн бүх улстай даяарчилж нэгэнт бий болсон олон улсын тогтолцоонд орсон учраас хилээ хаагаад зөвхөн Монголоороо амьдарна гэж мөрөөдөхөө болих хэрэгтэй болов уу. Харин түүний оронд Монгол ёс заншил, өв уламжлал, сэтгэлгээг хөгжиж буй нийгэмд хэрхэн шингээж авч үлдэх вэ гэдэг төлөвлөгөө боловсруул. Гэхдээ хий хоосон уриа лоозон биш үйл ажиллагаа болж хэрэгжихээр бодит төлөвлөгөө чухал гэдгийг санах хэрэгтэй.