-Анхан шатны шүүхээс намайг Интерполд захиа бичсэнээс болж хэсэг хүмүүсийг мөрдөн байцаах ажилд гурван сар саад болсон учраас гэм буруутай гэж тооцоод улс төрийн албан тушаал хаших эрхийг хоёр жилээр хасч, найман сая гаруй төгрөгөөр торгох шийдвэр гаргасан. Ер нь бол төрийн албан тушаал хаших эрхийг хасдаг жишиг бий. Харин ингээд зөвхөн улс төрийн албан тушаал гэчихээр нам дээр ч ямар нэг сонгуульт ажил хийж болохгүй болчихож байгаа юм уу гэж бодохоор байгаа юм. Ер нь ингэж ял өгч байгаа нь их сонин байна.    

 

-Мэдээж хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа.

 

-Одоо яахав дээ. Дотроо бодож гомдоод л явдаг байхдаа. Хууль ёсоор ажиллаж байгаа шүүхийн байгууллага нь шийдвэрээ гаргачихлаа шүү дээ.  

 

-Мэдээж хандана. Гэхдээ нэгдүгээрт, энэ асуудал их цаг авдаг. Хоёрдугаарт, Монгол дахь шүүхийн бүх процессыг дууссаны дараа ханддаг ёстой. Интерпол руу ч гэсэн тэгж ханддаг. Олон улсын байгууллагууд шууд нөлөөлж бас чадахгүй шүү дээ. Олон улсын хүний эрхийн байгууллага ч юм уу, эсвэл Интерпол юу ч гэж үзсэн байсан Монгол Улсын шийдвэр гаргах эрх бүхий хуулийн байгууллагад шууд нөлөөлж чадахгүй. Бүр тодотгож хэлбэл, Интерпол манай улсад нөлөөлнө гэж байдаггүй. Зөвлөмж өгөх, сануулга өгөх зэргээр ажилладаг механизмтай. Гэтэл Интерпол манай улсын мөрдөн байцаах ажилд нөлөөлөөд, гацаагаад харин би тэр Интерполд нөлөөлсөн гэхээр сонин байгаа биз дээ. Шүүхэд “Интерполоос тэдгээр хүмүүсийг эрж хайхаа түдгэлзүүлсэн шийдвэр нь  Э.Эрдэнэжамъянтай ямар ч хамаагүй ээ. Бидний өөрсдийн гаргасан шийдвэр” гэдгийг хэд хэдэн удаа захидлаар мэдэгдсэн. Хоёр, гурван удаа ирсэн захидлыг яаж ч орчуулаад булзах аргагүй байхад л манай шүүгч, прокурорууд хүлээн зөвшөөрөөгүй. Олон улсын байгууллагад хандах нь миний хувьд дараа нь хэзээ нэгэн цагт би буруугүй байсан шүү гэдгээ баталгаажуулах л талаасаа илүү ач холбогдолтой байгаа юм.    

 

 

-Яагаад бичихгүй байх ёстой гэж. Би Н.Энхбаяр гэдэг нэг хүнийг л өмөөрөөд байгаа шүү дээ. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн дагуу иргэд нэг нэгнээ өмөөрөх, өмгөөлөх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй. Ялангуяа улс төрийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй. Би Н.Энхбаяр гэдэг хүнийг хэлмэгдүүлсэн гэж боддог. Одоо ч гэсэн сонин байдалтай л байна. Хэлмэгдүүлэх гэсэн оролдлого ч гарсаар л байгаа. Сүүлийн үед хэвлэлээр манай намын байртай холбогдуулаад Н.Энхбаярт эрүүгийн хэрэг үүсгэлээ гээд бичээд эхэлсэн. Уг нь аль хэдийнэ бичгээр гэрээ хийгээд, гэрээний дагуу төлөх ёстой төлбөрөө төлөөд дуусгачихсан, тэр нь татвар энээ тэрээ төлчихсөн, хэн ч харсан ойлгомжтой зүйл байдаг. Гэтэл нөгөө гадаад нөхөр нь гэрээнд байхгүй илүү төлбөр мөнгө нэхэмжлээд намайг залисан гэх мэтээр шууд л цагдаад хандчихдаг гэж байгаа. Жишээ нь, өнгөрсөн жил би чамд хорин сая төгрөгөөр нэг машин зарсан гэж бодъё. Гэтэл энэ жил долларын ханш өсөөд өнөө 20 сая төгрөгийн үнэтэй машины ханш нь 40 сая болчихлоо. Гэтэл өнөө машин зарсан хүн би чамд мөнгөө алдсан байна гээд нэмж 20 сая төгрөг өг гэж нэхвэл юу болох вэ. Нэхээд болохгүй болохоор нь цагдаад өгчихдөг. Өнөө цагдаа нь залилсан байна гээд эрүүгийн хэрэг болгочихож байгаатай адил байхгүй юу. Ийм балай юмаар хүртэл хэн нэгнийг гэмт хэрэгтэн болгох гэж, эх оронд нь ирүүлэхгүй байх гэж, улс төрөөс хол байлгах гэж оролдож байхад өмөөрөхгүй байж болохгүй биз дээ.

 

-Тухайн үед орон нутгийн сонгууль болж байсан юм. Манай монголчууд олон улсад эрэн сурвалжилж байгаа гэхээр хүнд гэмт хэрэгтэн гээд их муугаар ойлгодог. Шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдоогүй байхад ямар ч хүнийг энэ хүн гэмт хэрэгтэн, авлигачин гэж хэлэх эрх байхгүй. Өмнө нь нэг хэсэг хүмүүсийг хужаа гээд л муулдаг байсан бол одоо Интерполоор эрэн сурвалжилж байгаа гэж хэлэх гэж улайрдаг болж. Түүнийгээ улс төрийн өрсөлдөгчөө харлуулдаг арга барил болгочихсон байгаа л байхгүй юу. Яг үнэндээ манай АТГ, цагдаагийнханд ийм муухай зүйл бүр тогтчихлоо ш дээ. Энэ бүхэн нь үндсэндээ дараа дараагийн шатанд, шүүхдээ нөлөөлж байгаа хэлбэр л байхгүй юу. Ард түмэн энэ хүнийг авлигачин гэж үзэж байхад та энэ хүнийг суллах гэж байна уу. Хэрэв та суллачихвал танд бид дахиад хэрэг үүсгэнэ шүү гээд л сүрдүүлж байгаагийн шууд илрэл гэж үздэг. Бусад оронд бол хориотой зүйл шүү дээ. Ийм л заваан юм болж байсан учраас би эсэргүүцсэн юм.

Би хуулийг сайн мэднэ. Ялангуяа Интерполын дүрэм журмыг ч сайн судлаж байж тэр захиаг бичсэн. Хэрэв би албан тушаалаа ашигласан бол манай яаманд харьяалагддаг агентлаг учраас Монголын Интерполын дарга Билэгтийг ч юм уу өрөөндөө дуудаад “Би дэд сайдынхаа хувьд чамд үүрэг өгч байна. Наадахаа зогсоо” гэж хэлэх байсан байх. Ингэсэн бол үнэхээр албан тушаалынхаа эрх мэдлийг ашиглаж нөлөөлсөн болох байсан юм. Гэтэл би Хууль зүйн дэд сайд бөгөөд МАХН-ын гишүүний хувьд өөрийн зөв зүйтэй гэж үзсэн асуудлаар, өөрийн итгэл үнэмшлийг хамгаалж олон улсын байгууллагад өмгөөлөл эрсэн захиа л бичиж байгаа хүн шүү дээ.   

 

-Миний захианд юу гэж байсан гэхээр нэгдүгээрт, “Манай улсад орон нутгийн сонгууль болж байна. Үүнтэй холбоотой манай намын дарга болон эдгээр хүмүүсийг Интерполоор эрэн сурвалжилж байна гэсэн мэдээллээр улс төр хийж байна. Энэ бол улс төржсөн хэрэг. Н.Энхбаяр гэдэг хүн бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан, УИХ дахь цөөнхийн суудалтай эвслийн бүлгийн дарга юм. Та нар Монголын Улс төрийн хэрэгт оролцохгүйн тулд, энэ хэргийг улс төрийн хэрэг мөн, биш гэж үзэх талаараа шинжээчээ явуулж шалгуулаачээ” гэж байсан. Тэрнээс биш үүнийг шууд зогсоогоод өг, болиулаад өг гэсэн албан ёсны тушаал гэх үү, албан хүсэлт байхгүй. Тийм албан хүсэлтийг аль ч улсаас тавьсан бай тухайн улсын Интерполын товчооноос ханддаг гэдгийг би ч тэр, Интерполын эрхмүүд ч тэр, тэр байтугай намайг буруутгаж яллаад байгаа нөхдүүд ч уг нь бүгд тов тодорхой мэдэж байгаа. Намайг захидал явуулсны дараа Интерпол Монголын Интерпол руу захидал явуулсан. Тэр захидалд нэгдүгээрт, “Бид Э.Эрдэнэжамъян гэдэг хүнээс захиа авлаа. Захиа манай байгууллагын албан бус нээлттэй хаягаар ирсэн учраас энэ хүн яг Э.Эрдэнэжамъян өөрөө мөн үү. Мөн бол, албан ёсоор хандаж байгаа бол Интерполын төв товчоогоор дамжуулах ёстойг сануулаарай. Хоёрдугаарт, “Н.Энхбаяр гэдэг хүн чинь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан хүн гэдэг нь үнэн үү” гэж асуусан байсан. Тэгэхээр эндээс ямар логик гарч ирж байна гэхээр Н.Энхбаяр даргыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан гэдгийг ор тас нуучихсан байгаа байхгүй юу. Дараа нь харсан чинь Н.Энхбаяр сэтгүүлч, орчуулагч мэргэжилтэй, эрхэлсэн ажилгүй гэж бичээд явуулчихсан байгаа юм. Арай л дэндүү ажиллаж байгаа биз дээ. Ядаж МАХН-ын дарга гэж бичиж болно шүү дээ.

Тэгэхээр нь манай АТГ-аас буцаагаад захиа бичиж байгаа юм. Түүндээ эхлээд Э.Эрдэнэжамъян гэдэг хүн өөрөө энэ захиаг бичсэн нь үнэн байна. Гэхдээ албан тушаалынхаа үүднээс биш хувийнхаа улстөрчийн үүднээс бичсэн юм байна. Захиандаа ч энэ тухайгаа бичсэн байна гэж бичсэн. АТГ-ын дарга нар гадагшаагаа мэдэгдэхдээ энэ хүн албан тушаалаа ашиглаагүй, өөрийн хувийн үзэл бодлоо илэрхийлсэн юм аа гэж биччихээд, эргээд дотооддоо болохоор намайг албан тушаалаа ашигласан үндэслэлээр эрүү үүсгэчихэж байгаа юм. Хоёр нүүртэй гэх үү бас л муухай зан гаргасан байгаа биз. Цаашаагаа нэг юм хэлээд наашаагаа өөр хэрэг үүсгээд явчихдаг. Тэр захидалдаа өнөө нууж хаах гээд бүтэлгүйтсэнээ залруулж Н.Энхбаяр гэдэг хүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хийж байсан нь үнэн. Одоо шүүхийн процесс нь явагдаж байгаа гэж бичсэн.

Тэгээд энэ бүхний дараа Интерпол шийдвэр гаргаж байгаа юм. Ингэхдээ яасан гэхээр нэгдүгээрт, Э.Эрдэнэжамъянгийн захианы талаар болон Н.Энхбаяртай холбоотой хэргийн талаар та бүхний явуулсан мэдээллийг, өөрсдийнхөө мөрдөн шалгалт дээр үндэслээд улс төрийн оролцоотой, Монголын улс төрийн намуудын хоорондох томоохон зөрчил байна гэж үзлээ. Тиймээс бид үндсэн хуулийнхаа дагуу эрж хайхаа болилоо гэж байгаа юм. Энд өгүүлбэр, найруулгын ялгаа их байгаа. Э.Эрдэнэжамъянгийн захиа болон Н.Энхбаяртай холбоотой суурь хэргийн талаар та нарын явуулсан мэдээлэл дээр үндэслэсэн гэдгийг хэлсэн байгаа биз. Гэтэл үүнийг манай АТГ-ын орчуулагчид Э.Эрдэнэжамъянгийн захиан дээр үндэслээд тэгээд бид өөрсдөө мөрдөн шалгалт явуулаад, танай явуулсан захиаг харах төдий болоод шийдвэрээ гаргалаа гэж орчуулсан. Тэр захиагаа надад огт танилцуулахгүй байж байгаад шүүх хурал болохын урд өдөр үзүүлсэн. Тэгэхээр нь би тулгаж үзээд, бас хуульч найз нөхдөөсөө би ингэж ойлгож байна зөв үү гэхэд бүгд тийм байна гэж хэлсэн.

 

-Мэргэжлийн орчуулагчид хандаж үзсэн үү?  

-Яг тэр хэсгийг мэргэжлийн орчуулагчдаар орчуулуулж үзье гээд хэд хэдэн орчуулгын товчоо руу явуулсан. Бүгд яг минийхтэй ижил орчуулсан. Өөрөөр хэлбэл, миний захианд үндэслэж биш, АТГ-аас явуулсан захиа, өөрсдийнх нь мөрдөн шалгалт гэсэн зүйлүүд дээр үндэслэж Н.Энхтуяа, Б.Хуяг нарыг эрж хайхыг цуцласан байгаа юм. Үүнийг шүүх хурал дээр яриад ч нэмэр болоогүй. Сая ч гэсэн дээд шүүх дээр орчуулгын маргаан гардаг юм байна лээ гэсхийгээд л өнгөрсөн.

Анхнаасаа Б.Хуяг, Н.Энхтуяа  нарыг Интерполоор хайлгахаар хүсэлт явуулахдаа Н.Энхбаяр гэдэг хүний албан тушаал, нэр хүндийг зөвөөр тодорхойлж бичилгүй Интерполын мэдээлэл боловсруулах дүрэм журмыг ноцтой зөрчсөн нь миний захидлаар илэрсэн хэрэг шүү дээ. АТГ Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга асан одоо нөлөө бүхий нам, эвслийн дарга хийж байгаа хүнийг зүгээр л сэтгүүлч, орчуулагч хүн байгаа юм аа гэж явуулчихаж болохгүй биз дээ. Ажил албан тушаалыг нь зөвөөр л бичсэн байсан бол энэ асуудал Монголын улс төртэй холбоотой учраас үүнийг Интерпол өөрсдөө шалгаж үндсэн хуулиндаа нийцүүлж шийдэх байсан юм.  

Миний захиан дээр бас ийм нэг логик байгаа. Н.Энхбаяр гэдэг хүнтэй холбоотой асуудал Монгол Улсын дээд шүүхээр ороогүй байгаа. Монгол Улсад гурван шатны шүүх байдаг. Тэгэхээр энэ хүн хяналтын шатны шүүхээр ороогүй байгаа учраас гэм буруутай нь эцэслэн тогтоогдоогүй байгаа гэсэн үг. Тийм учраас энэ хүнд боломж байгаа. Тухайн үедээ тийм л байсан. Дараа нь тэрийг буцааж сэргээхдээ Х.Тэмүүжин сайд одоо нөгөө гурван шатны шүүх нь дуусчихлаа гэж захиа бичсэн.  

 

-Ерөнхийд нь ойлгохоор Хууль зүйн яам л бүхнийг мэддэг мэт байдаг юм аа. Гэхдээ манайд Ерөнхийлөгч нь өөрөө шүүх засаглалын тэргүүн болчихсон шүү дээ. Шүүх, прокурор, АТГ-аа хариуцаж, томилж байна. АТГ нь хэрэг үүсгээд прокурор нь зөвшөөрөөд л шүүх дээрээ шийдчихнэ. Аль ч эрүүгийн хэргийг үүсгэхээс авахуулаад, яллах цагаатгах ямар ч шатанд Хууль зүйн яамны оролцоо байхгүй. Тиймээс Хууль зүйн дэд байтугай том сайд нь ч яг үнэндээ бол шууд нөлөөлөх нөлөө багатай. Ийм үед гэмт хэрэгтэй тэмцэх, авлигатай тэмцэх ажил гэдэг хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхээс бусдаар Засгийн газраас алсраад явчихаж байгаа гажиг бол манай улсад бий.  

Энэ бол зөвхөн өнгөн дээр илэрч байгаа илрэл нь. Гүндээ бол өнөөдрийн манай улстөрийн сонгуулийн системээс л энэ бүх хэлмэгдүүлэлт үүдэлтэй юм. Манай улсад 1990 оноос хойш төр барьсан аль ч намынхан, ах улс төрчдийн л “хүмүүжлийн” хэлбэр нь явсаар ийм байдалд хүргэсэн гэж боддог. Яаж ийж байгаад л сонгуульд ялмаар байдаг. Ингэхийн тулд баахан хөрөнгө зарцуулж, өчнөөн хүмүүсээс дэмжлэг авдаг. Харин сонгуульд гарч ирсэн хойноо бүгдэд нь мөнгөний өртэй, дэмжлэг үзүүлэх, ажил олж өгөх өртэй. Тэрийгээ биелүүлэхгүй бол нэг айдастай. Биелүүлчихээрээ бүр ч илүү айдастай. Буувал яах билээ гэсэн айдастай. Буусныхаа дараа шоронд орох билүү гэсэн айдастай. Тэгээд эхнээсээ бие биенээ хэмлээд эхлэнгүүт бүр нийтээрээ айдастай болчихсон. Ийм айдсын ид шидээр бүгд хууль шүүхэд л яаж ийж байгаад танилтай болохыг хичээдэг болчихсон. Одоо шүүх, прокурор дээр хэн илүү танилтай нь л ялж, танилгүй нь ял авна л гэсэн үг.

Энэ бол хэн нэг хувь хүн гэхээсээ илүү манай тогтолцооны эмгэг өвчнийг илэрхийлээд байгаа юм. Үүнийг Сонгуулийн хуулиасаа эхлээд л өөрчлөхгүй бол хэн нэгэн албан тушаалтан, улс төрчийг муулж, магтаад өөрчлөх ямар ч арга байхгүй. Ялангуяа улстөрийн намын санхүүжилт, сонгуулийн санхүүжилтийг цэгцлэхгүй бол би ч гэсэн өөрөө таван жилийн дараа ийм байдалд орчихсон байж магадгүй ш дээ. Сонгуульд дэвшихэд мөнгө хэрэгтэй юм чинь, тэр мөнгийг гоё амлаж байж нэг ёсондоо зээлж олох хэрэгтэй болно биз дээ, мөнгөгүй хүн чинь. Хэрвээ ялчихвал нөгөө хүмүүсийнхээ өрийг дарах хэрэгтэй болно оо доо. Энэ байдал хэвээрээ удах юм бол “Мафийн бүгд найрамдах улс” гэдэг рүү л марш болно.

 

-Анх уулзсан нь 2011 оны сүүлээр юм байна. Тэрнээс өмнө уулзаж байгаагүй. Би угаасаа намаас хол байсан хүн. Бүр өмнө нь нэг хэсэг МАН-ыг МАХН байхад нэг орж үзээд залуу хүн намд ороод нэг их дээшээ явахгүй юм байна гэж бодоод л гарчихсан юм. Н.Удвал сайдтай бол би өмнө нь бас ажил хэргийн шугамаар холбоотой байсан. Тэгээд Н.Удвал сайд нэг удаа над руу яриад бид нар Залуучуудын холбоогоо байгуулах гэж байгаа юм. Чи ирээд уулзаач гэсэн. Уулзаж ярилцаад хийх гэж байгаа ажлаа танилцуулсан. Манайхан чинь угаасаа нэг дийлэгдэж байгаа талыг нь дэмжээд байдаг сэтгэхүйтэй хүмүүс шүү дээ. Тухайн үед надад ч гэсэн тиймэрхүү л эмоци байсан. Тэмцэж байгаа нь мэдээж зөв зүйтэй санагдсан.

 

-Одоо бол хүмүүсээр дамжуулж л холбогдож байгаа. Миний хил гаалиар орж гарах хорио тавигдахаар уулзах санаатай байгаа. Монгол хүн байна даа, очиж золгоод амар мэндийг нь эрнэ дээ.

 

 

-Ер нь улс төрч чинь мөнгөтэй байх хэрэгтэй юм байна. Дэд сайдын цалин700 мянган төгрөг байдаг. Цаашдаа ч улс төрд байна гэвэл тодорхой хэмжээний бизнес эрхлэх хэрэгтэй юм байна лээ. Одоогоор газар тариалан, фермийн гээд хийхээр төлөвлөсөн зүйлүүд байна. Мөнгө олоод хажуугаар нь мэддэггүй салбараа мэдэж авъя гэсэн бодолтой байна. Манай эхнэр нэг хурал, семинар, арга хэмжээ зохион байгуулдаг компани байгуулсан. Тэрэнд бас туслах байх. Ер нь эрүүл саруул, залуу хүнд хийж болохгүй юм гэж Монголд байхгүй шүү дээ.

Нөгөө талаараа дэд сайд болно гэдэг чинь эрх мэдэлтэй ч юм шиг, эрх мэдэлгүй ч юм шиг, ярьж болох ч юм шиг, болохгүй ч юм шиг сонин ш дээ. Жишээ нь, нэг хуулийг шүүмжлээд хэвлэл мэдээллээр ил ярих боломжгүй. Дотооддоо өөрийн гэсэн ярих сувагтай байдаг. Гэтэл тэр дотоод сувагт нь дэд сайдын хэмжээнд нөлөөлөх боломж нь хомс. Яг өөрөө ахалсан ажлын хэсэгт л боломжтой байна уу гэхээс бусад тохиолдолд бол бодлого боловсруулах, шийдэх асуудалд оролцох боломж байдаггүй. Өөрийн хувийн байр суурь нь Засгийн газрын байр сууриас зөрлөө гэхэд түүнийгээ хэвлэлээр ил задгай шуугиулаад байх нь бас зохимжгүй тийм баригдмал маягтай байсан. Хүмүүс сайдын ойролцоо эрх мэдэлтэй, шийдвэр гаргадаг хүн гэж ойлгоод байдаг. Гэтэл үнэндээ тийм биш шүү дээ. Дэд сайдад шийдвэр гаргах, ажил хийх эрх мэдэл гэж байдаггүй юм байна лээ. Өнгөрсөн хоёр жил олон асуудлаар байр сууриа илэрхийлмээр байсан ч  ярих хүрээ минь хязгаарлагдмал байлаа. Одоо бол буруу, зөвийг нь хэлж ярих, намынхаа байр суурийг илэрхийлэхэд чөлөөтэй боллоо гэж бодож байна.   

 

-2020 онд л орж ирье дээ. Миний ял 2016 онд дуусах юм шиг байна лээ. Тэр үед нь сонгуульд нэр дэвшээд ч яах юм. Тэрний оронд намынхаа ажилд, хөтөлбөр, программ боловсруулахад нь, залуучуудынхаа холбооны ажилд туслаж чадах бол туслаад л явж байхаас.

 

-Дээд шүүх хүртэл л тэмцлээ ш дээ. Тэгээд одоо яах юм бэ. Ямар буу барилтай нь биш. Цаашдаа би энэ болохгүй байгаа зүйл рүү жаахан дуугарна гэж бодож байгаа. Энэ нь дараа сонгуульд нэр дэвших боломжоо бүрдүүлэхээс илүү тогтолцоо нь болохгүй байгаа юм байна гэдгийг хүмүүст ойлгуулчихвал надад ялалт болно. Би одоо юуг өөрчлөх ёстой вэ гэдгийг мэдээд авчихаж байгаа нь надад том олз байхгүй юу. Юуны төлөө тэмцэх ёстой вэ гэдгээ мэдээд авчихсан болохоор улс төрчийн хувьд өөрийгөө хохирсон гэж бодохгүй байна.

 

-Үгүй, үгүй. Би чинь харин АТГ-ын буянаар “интерпол” Э.Эрдэнэжамъян болоод хурдан нэрд гарлаа ш дээ. /инээв/

Энэ гэхдээ нэг их тэгж гуньж гутраад байх асуудал биш ээ. Нөгөө Итгэлт баяны “Энэ хар гэрт эр хүн нэг орж үзэх ёстой юм гэнэ лээ” гэдэг шиг залуу насандаа нэг ингэж ял цааз сонсох ёстой л байсан юм байлгүй.  

 

-Улс төр байтугай улс төрчидтэй ч ойрхон зөрж үзээгүй надад ямар “но” байхав дээ. Харин улс төрд оръё гэсэн хүсэл бол бүр багынх ш дээ. Боломж нь таарахгүй явсаар байгаад л Н.Энхбаяр даргыг сонгосон, очиж тусламаар санагдсан. Харин ч ямар ч “но”-гүй, асуудалгүй хүмүүс нь МАХН-даа үлдэж дагасан байлгүй дээ. Бүхэл бүтэн тийм том эрх мэдэл, машины өмнөөс сөрнө гэдэг чинь ямар нэг асуудал, “но”-гүй хүмүүсийн л хийх ажил байх.

 

-“Далан булчирхайгаа тоочно” гэдэг шиг одоо намтраа ярихаас. Эхлээд Залуучуудын холбоогоо байгуулж үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Дараа нь Залуучуудын холбооныхоо дэд ерөнхийлөгчөөр нь сонгогдоод үндсэндээ намынхаа бүх бичиг цаасны ажлыг хийдэг байсан. Тэгээд сонгууль дөхөхөөр мөрийн хөтөлбөр бичих ажилд томилогдсон. Бүх хүмүүсийн санал нэгтгэгдэх, нэр дэвшиж байгаа бүх хүмүүсийн баримт бичгийг цэгцлэх гэх мэт намын гал тогооны халуун ажил байдаг ш дээ, тэр ажлыг би хийсэн. Бас гайгүй хариуцлагатай хийсэн юм байлгүй. Тэгээд хүмүүс энэ залууд чинь итгэл хүлээлгэж болохоор юм гэж бодсон юм байгаа биз. Би намын жагсаалтад эхлээд 12-т бичигдсэн юм. Гэтэл СЕХ дундаас нь гурван хүнийг нэр дэвшүүлэхгүй гээд авчихсан чинь урагшлаад есдүгээрт орсон. Тэгээд манайд дэд сайдын квот ирэхэд надтай цуг хоёр, гурван хуульч хүн өрсөлдөөд Товчооны гишүүдийн саналаар би болсон юм. Зам нь ерөөсөө л энэ.

 

-2011 оны 11 дүгээр сард байгуулах гэж хөөцөлдөж эхлээд 2012 оны нэгдүгээр сард бүртгүүлээд хурлаа хийж эхэлсэн.

 

 

-Хүн болгоны хэлдгээр хууль зүйн салбарт бугширсан зүйл яах аргагүй үүсчихээд байгаа. Энэ байдал бүгдэд нь л таалагдахгүй байгаа. Энэ байдлыг өөрчилье гэсэн. Мэдээж яаж өөрчлөх талаар хүн болгон л өөр бодолтой. Гэхдээ энд шинэчлэлийг хийнэ ээ гээд Хууль зүйн сайдаар томилогдсон Х.Тэмүүжингийн бодлого зонхилох ёстой. Түүнийгээ л хийгээд явж байгаа.

 

-Санал зөрөхдөө зөрж, дэмжихдээ дэмжиж ажилласан. Ер нь бол сэтгэлгээ нь их зөв, сайн залуу.  

 

-Би бол өмөөрсөн. Зарим зүйлүүд нь зохиомол байсан гэдэг нь эхнээсээ батлагдах гээд байх шиг байна ш дээ. Ер нь бол буруу байсан ч буруутай гэдгийг нь эхлээд шүүх нь тогтоох хэрэгтэй. Тэр бурууг нь заавал нэг намын нөхдүүд гаргаж ирээд зарлах хэрэггүй гэсэн байр суурьтай байсан.

Нотлож болдоггүй шүүмжүүд байдаг юм. Залуу хүнийг шүүмжилье гэвэл үнэн ч байсан,  худлаа ч байсан энэ залуу хүн учраас жаахан гэнэдээд байна гээд хэлчихдэг . Тэр нь хүмүүст үнэмшилтэй санагддаг. Хөгшин хүнийг болохоор хоцрогдчихож гэж шүүмжилчихдэг. Хоцрогдоогүй байсан ч хүмүүс нээрээ тэгсэн юм байна гээд бодчихдог. Түүнтэй ижилхэн эрэгтэй хүнийг бол эмэгтэй хүнтэй холбогдсон гэж шүүмжилчихдэг.  Хүмүүс тэгсэн л байлгүй дээ гэж боддог. Иймэрхүү нэг няцааж ч болдоггүй, яаж ч болдоггүй шүүмжүүд байдаг. Няцаах гэхээр бүр орооцолдоод байдаг учраас тэрүүхэндээ муухай хорлонтой. Манайхан иймэрхүү аргаар их улс төр хийдэг. Хөгжчихсөн улс орнуудад бол хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд нь өөрсдөө үүнийгээ их хянадаг, ёс суртахуун ярьдаг. Яг үнэхээр нотолгоотой юу гэдгийг нь асуудаг юм байна лээ.

Манайхан чинь нэг улс төрч байвал л “энэ муу хужаа” гээд гоочлоод эхэлдэг улс. Үнэхээр тэр хүн хужаа мөн ч юм уу, биш юм уу бүү мэд. Эсвэл нэг дарга харахаараа “Аа, муу авлигачин” гээд хэлж эхлэх жишээний. Авсан ч юм уу, аваагүй ч юм уу бүү мэд шүү дээ. Х.Тэмүүжин сайдын хувьд залуу хүн гэнэдлээ гэж байсан. Эмэгтэй хүнтэй холбогдуулж хэл аманд орооцолдуулна гэдэг бол хуучин улс төрийн хоцрогдсон, бүдүүлэгдүү маягийн арга барил л гарч ирж байгаагийн илрэл гэж бодож байна.  

 

-Зөвхөн хуулийг өөрчлөөд ямар ч үр дүн гарахгүй. Энэ бол баталгаатай үнэн. Ер нь бол улс төрчид өөрсдөө л хууль, шүүхийн байгууллага руугаа ойртох гээд байдаг нь багасчихвал болчих юм. Жишээ нь, цагдаагийн хэн нэг даргатай хариуцлага тооцъё гэхээр цаана нь өмөөрч байгаа нэг улс төрч байгаад байх юм бол хариуцлага хэзээ ч эзнээ олохгүй. Хариуцлага байхгүй бол тэнд ямар ч зөв тогтолцоо явахгүй.

Яг үнэндээ манай УИХ-ын гишүүд, сайд нар ялангуяа тойргийн системтэй энэ үед манай аймгийн Цагдаагийн даргаар энэ хүнийг томилоод өгөөч гэж хамгийн түрүүнд гуйдаг. Ингэхээр чинь тэр сайд улс төрчийг хамгаалдаг хүн л тэнд ажиллана гэсэн үг шүү дээ. Дараа нь хоёр хүний хооронд маргаан үүсэхэд УИХ-ын гишүүн юм уу, цагдаагийн даргыг таньдаг хүн л дийлнэ. Ингэснийх нь төлөө тэр цагдаагийн даргыг шийтгэх гэхээр дээрээ хамгаалалттай. Тэрнийх нь дургүйг нь хүргэх юм бол сайдыг нь огцруулна шүү гэдэг. Ийм тогтолцоотой байхад ямар ч гоё хууль хийгээд нэмэргүй. Өнөөдөр манай Монгол Улсын хууль муу биш шүү дээ. Хуульд хүний эрхийг хохироож болохгүй, гэмт хэрэгтэнд хариуцлага тооц гээд бүгдийг нь зөвөөр бичсэн байгаа. Манай хуулийг уншиж үзээд муухай зүйл олохгүй. Шинэчлэл гэдэг нь хуулийн систем, тогтолцоог өөрчлөх далимдаа тэнд байгаа хүмүүсийг өөрчилье, хөдөлгөе, сэдэл өгье гэдгээрээ л ач холбогдолтой.

Муу хууль гэвэл би бүхнийх нь малгай болсон тэр Сонгуулийн хуулийг  л хэлнэ. Энэ хууль нь зөв болоод улс төрчид нь зөв сонгогддог болчихвол их олон асуудлыг шийдэж болно. Тэгж шийдсэн улсууд ч их олон байдаг.  

 

-Өөрөө л завхралд нь өртөж явсаар байгаад юу ч хийж чадсангүй дээ. Хууль зүйн дэд сайдаар томилогдсоноос хойш дөнгөж сарын дараа л надад Эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн. Мэдээж янз бүрийн ажлууд хийсэн л байх. Гэхдээ тэр болгоныгоо тоочоод ч яах вэ. Одоо үр дүнг нь хар л даа. Нэгэнт үр дүн байхгүй бол тэгээд би хийсэн, хийх гэж байсан, хичээсэн энэ тэр гээд яриад хэрэггүй биз дээ.

 

-Би анх хэрэг үүсгэхэд нь хэлсэн юм. Энэ асуудлыг би өөрөө ингээд үүрээд явья гэж. Тэгэхгүй бол манай нам нэг их олон гэмт хэрэгтэнтэй юм шиг. Тэгээд л тэр гэмт хэрэгт холбогдсон гишүүдээ өмгөөлдөг юм шиг нийтэд харагдчих болов уу гэсэн эмээлт байсан. Хоёрдугаарт, энэ асуудлыг томруулах тусам дэлхий дахинаа Засгийн газрыг тэнэг болгож харагдуулах гээд байсан. Дэд сайд нь цагдаатайгаа үзээд байгаа юм уу, сайд нь цагдаатайгаа үзээд байгаа юм уу гээд учир нь ойлгогдохгүй сонин байдал руу орчихсон учраас шүүх нь өөрөө шийдэг. Шийдсэнийх нь дараа л болъё. Арай ч бас ийм ял өгчихгүй байлгүй дээ гэж бодож байсан юм. Тэгээд ч миний өөрийн хийсэн үйлдэлд би л хариуцлага хүлээнэ үү гэхээс намдаа хариуцлага хүлээлгэх хэрэггүй. Би ер нь залуу улс төрчдөд ч гэсэн өөр өөрсдийнхөө хариуцлагыг хүлээж байна шүү гэж хэлдэг юм. Тэрнээс биш нам тэгсэнгүй. Намын дарга ингэсэнгүй гээд гоншигоноод л, тэрийгээ ард түмэнд заавал тэгэх албатай мэтээр ойлгуулах хэрэггүй. Одоо ч уг нь улс төрчдийн шинэ үе гарч ирэх болж байгаа гэж бодож байгаа ш тээ. Бид нар хоорондоо ярилцдаг юм. Улс төрчийнхөө хувьд өрсөлдөж болно. Гэхдээ хамгийн наад зах нь бие биенийгээ худлаа гүтгэхгүй байя. Бие биенийхээ гэр бүл, үр хүүхдээр оролдохгүй байя, тэгээд өөрсдийнхөө үүрэх ёстой хариуцлагыг бусдад нялзаагаад байхгүй ч гэдэг юм уу наад захын хэдэн юман дээр нам хамаарахгүй тохирч аваад явахгүй бол ах нар шиг явна гэвэл алиагаа алдах юм байна. Дунд нь нэг мөнгөтэй “кунгфучин” орох юм бол алахаар шинжтэй байна ш дээ. Нэг аймар якуза орж ирээд л зодохыг нь зодоод, мөнгө өгөхийг нь өгөөд, луйвардахыг луйвардаад амархан л сарниулна ш тээ.

 

 

-Ер нь гарч ирнэ дээ. Одоо нэг жаахан тэмцэл болох байлгүй дээ. Ямар ч байсан тэд нарыгаа түүчээлдэг зоригтой залуучууд аль, аль намд нь гарч ирэх ёстой байх. Тэд нар нь жаахан амжилт үзүүлээд нөгөөдүүлдээ урам зориг өгөх ёстой байх. Манай намд бол тийм залуучууд бэлэн байгаа гэж би бодож байна. Бусад намуудад ч гэсэн залуучууд нь бид нар бэлэн байгаа л гэдэг. Тэгээд одоо намынх нь их, бага хурал хэр шударга болдгоос юм уу, эсвэл тэр намынх нь гишүүд юу гэж боддогоос л хамаарна байх.

 

-Би асуудал үүссэн даруйд өргөдөл, хүсэлтээ намынхаа Ерөнхий нарийн бичгийн даргад өгсөн. Хэрэв намайг ялчихвал энэ албан тушаалаа ашиглаж байгаад үлдчихлээ гэж ярина гээд өргөдлөө өгч байсан. Анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарсны дараа ч дээд шатны шүүхийн шийдвэр гарсны дараа ч өргөдлөө өгч байсан. Нөгөө талаасаа энэ салбарын хүний хувьд их хэцүү байдалтай байлаа. Аялал жуулчлалын салбарын дэд сайд нь шүүхээр явж байгаа гэвэл за бас яахав, арай ондоо шүү дээ. Гэтэл би чинь өөрөө шүүхээс ял авчихсан байж хууль сахиулагч нартайгаа яаж ажил ярих юм бэ. Хэцүү шүү дээ. Манай намынхан бол чи өөрийгөө гэм буруутай гэж үзэж байгаа бол би алдаагаа ухаарч өөрийн хүсэлтээр огцоръё гээд өргөдлөө өгч болно. Энэ чинь шүүх процесс дуусахаас өмнө өөрийгөө буруутай гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа хэлбэр учраас ийм алхам хийх хэрэггүй гэсэн. Нөгөө талаас  ажлаа өгчих юм бол ялгүй болно шүү гэдэг дохио ч янз бүрийн хүмүүсээс ирдэг л байсан.

 

-Намын тогтолцоотой улс төр юм чинь намаар гарч ирнэ л дээ. Яагаад гэвэл үзэл бодол нь их чухал. Аль нам байх уу, шинээр нам байгуулах уу гэдэг нь л сонголтын асуудал. Үүнээс өөр арга барил сонгуулийн ардчилалтай улсад байх боломж ч байхгүй. Одоо АН, МАН-ын ҮЗХ юм уу, Бага чуулганд нь элсэхийн төлөө бараг дайн болж байна ш дээ. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ гэхээр хүмүүс тийшээ л орчихвол албан тушаалтай, бизнестэй болно гэсэн ойлголттой байна гэдгийг л хэлээд байгаа юм. Одоо бүр яаж ийж байгаад “нам эзлэе” гэсэн ойлголттой залуучууд хүртэл байдаг болсон байна. Аль нэг намын том хуралд нь  20 хүн оруулчихвал тэр намын даргыг сонгоход оролцоно. Эрх мэдлээ тогтооно гэдэг зүйл л ярихаас биш улс орны эрх ашгийн талаар огт дуугардаггүй залуучуудыг нам эзлэх сонирхолтой богинын зайныхан гээд байгаа юм.   

 

-Би багадаа л тийм хүсэлтэй байсан санагдаж байна. Нэгдүгээр курст ороод яагаад хуульч мэргэжлийг сонгосон бэ гэдэг нэртэй эссэ бичүүлдэг юм. Тэр үед би “Би Монгол Улсын Ерөнхийлөгч болмоор байна” гэдэг гарчигтай, Ерөнхийлөгч болохын тулд хуульч мэргэжлийг сонголоо гэсэн утгатай эссэ бичиж байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, хуульч хүн бүх салбарыг хамардаг, хуульч хүн бүх салбарыг мэддэг. Улс орныг удирдах хүн нийгмийн бүх салбарыг мэддэг байх ёстой учраас хуульч мэргэжлийг сонголоо гэсэн маягийн утга агуулгатай зүйл биччихээд түүнээсээ ичээд л явж байсан.  

 

-Учиргүй шууд тэгж хэлэх нь хаашаа юм. Гэхдээ мэдээж болохгүй зүйл байхгүй шүү дээ. Ямар ч байсан улс төрд эргээд илүү хүч тэнхээтэй болоод ирнэ ээ гэж хэлмээр байна.