-Би “Хандгай” хүүхдийн театраа албан ёсоор нээж, тамга тэмдгээ гардан авсан. Театрынхаа анхны бие даасан тоглолтоо өнгөрсөн тавдугаар сард Үйлдвэрчний соёлын төв ордонд үзэгч түмэндээ хүргэсэн. Улмаар багийнхантайгаа хамт Баян-Өлгий аймагт гэртээ очиж амарч байгаад Увс, Завхан, Хөвсгөл аймагт тоглосон. Тодотгоод хэлэхэд,  Хөвсгөл аймгийн Мөрөнд хоёр өдөр тоглоход танхим дүүрээд зогсоод үзсэн хүүхдүүд байсанд их урамшсан. Саяхан зүүн, говийн хэдэн аймагт тоглоод ирлээ. Сүүлийн үеийн сонин ийм л байна.   

-Манай тоглолт циркийн уран нугаралт, жонгилор зэргээс бүрддэг. Харин илбийн үзүүлбэрийг би өөрөө үзүүлж байгаа. Алиалагч гарч ирэхээр хүүхдүүд илбэ байгаа юу гэж асуудаг. Сумын төвөөр зүгээр алхаад явж байхад илбэчин ирчихэж гэж хүүхдүүд хүлээж авдаг. Тиймээс илбийн үзүүлбэрийг хүчээр сурч байна даа. Тэр нь анхан шатны хүүхдэд зориулсан энгийн үзүүлбэр байдаг.

 

-Манай аавын голомт энэ дөрвөн замд байдаг. Энэ голомтонд би 30 орчим жил амьдарч байна. Ээж маань Баян-Өлгий аймагт суурьшаад 10 жил болсон. Ерөнхийдөө хоёр талд гэртэй байна даа.

 

-Соёлын төвүүдэд тоглоно. Хэрэв тоглолт давхацвал биеийн тамирын зааланд тоглодог. Заримдаа бүр дулаахан өдөр хүүхдүүдээ суулгаад гадаа тоглочихдог.

 

-Би анх алиалагч болно гэж бодоогүй. Соёл урлагийн их сургуульд жүжигчин болохоор элссэн. Анх өгүүллэг уншдаг байлаа. “Гэрэлтэй цонх” хөтөлбөрт миний уншсан өгүүллэг 100 гаруй бий. Алиалагч болох дургүй байсан. Цагийн шалгарлаар алиалагч болсон гэхэд хилсдэхгүй байх. Жилийн өмнө Эрдэнэт хотод СУИС-ийн нэг оюутан тайлан тоглолт хийх гээд намайг циркийн нэг үзүүлбэр үзүүлээд өгөөч гэж гуйсан. Очоод тоглосон. Тоглолтын дараа нэг ах ирээд хурим болох юм оролцоод өгөөч гэлээ. Ингээд намайг аваад үлдчихдэг юм байна. Орой хуриманд нь ороод тоглосны дараа хүүхдүүд намайг ерөөсөө алиалагч гэж хүлээж авсан. Би дотроо бодохгүй юу. Тэгээд хуриманд орсон 200 мянга, нөгөө оюутны өгсөн 150 мянган төгрөгөө нийлүүлээд билет хэвлүүлсэн. Улаанбаатараас бусдыгаа дуудаад Эрдэнэтийн бүх цэцэрлэгээр ороод тоглосон. Ингээд нөгөө 350 мянган төгрөгөө өсгөөд нэлээд элбэг дэлбэг буцдаг юм байна. Энэ явдал алиалагч болоход нөлөөлсөн дөө.

 

-Нэг хүн залгаад “Ганц тоглоод өгөөч” гэж гуйсан юм. Би хуримтай гэж хариуллаа. Нөгөө хүн чинь өөр хүний хуриманд тоглож байна гэж ойлгосон байгаа юм. Тэгээд “Би тийшээ оччихоод ирэх үү” гэж эхнэр, эгч хоёроосоо асуусан. Тэгээд  эгч нартаа загнуулсан нь үнэн. Одоо бодоход их инээдтэй санагддаг юм. Өөрийнхөө хуримыг хийж байж хүний хуриманд тоглох л гэж байдаг /инээв/.  

 

 

-Ном харахаас өөр аргагүй. Үзэгчид ээ бодоод хардаг. Хүүхдэд зориулсан шүлгийг хэрхэн сонгох вэ гэдэг чухал. Жишээлбэл,

Эрхэм сахилгыг хүсэж байна… гэх мэт. Энэ бол ямар ч насны хүүхдэд шууд тусна. Шүлгийг ингэж л сонгодог.

 

-2001 онд улсын уран уншлагын уралдаан болоход би хоёрдугаар байрт ороод МУГЖ Г.Равдан гуай тасархай түрүүлсэн юм. Олон сайхан багш нар намайг сойсны хүчинд амжилт үзүүлж байлаа. Тэгээд СУИС-ийн төгсөлтийн ангийн концертонд би цэргийн тухай шүлэг уншиж байсан юм. Тэгээд намайг цэрэг хувцастай гараад ирсэн чинь үзэгчид нэрхийтэл инээлдсэн. Уг нь эмгэнэлтэй шүлэг унших гэж байгаа юм. Ард дайны ая явлаа. Дайн дуусаад гучин жил өнгөрчихөөд байхад гээд л уншлаа. Тэгсэн хүмүүс инээгээд л байсан. Яасан гэсэн чинь цэрэг хувцас надад зохихгүй дожоогүй харагдаж байхгүй юу.

 

Тэгэхээр шүлгийг хүмүүст хүргэнэ гэдэг маш чухал. Энэ зохиолд дайнд нас барсан гэж бодож явсан хүүхэд нь 30 жилийн дараа баримтат кинон дээр явж байдаг. Эх хүн хүүхдээ таниад Алюшаа. Миний хүү гээд орилдог юм. Би тэгээд том танхимд Алюшаа. Миний хүү гээд орилсон. Намайг дооглож байна уу гээд хэд дахин хүч гаргасан. Өөрөө бүр зохиолдоо ороод уншсан. Үзэгчид тэгэхэд нижигнэтэл алга ташиж байлаа. Уран уншигч хүн үзэгчдийг зохиолдоо оруулж чадаж байгаа нь хамгийн чухал.  

 

 

-Намайг үүднээс нь буцаачихдаг байсан юм. 18 нас хүрээд цэрэг татлагын комисст очтол “мангар бацаан” яв гэсэн. Бичиг баримтаа үзүүлээд ч оруулаагүй. Сонгууль өгөх гээд очиход хүртэл бүртгэлд миний нэр байгаагүй. Ингэж бодохоор би их жижигхэн байсан юм шиг байна. Заримдаа бага ангиудаар зар түгээж яваад багшид хөөгдөөд цуг анги руу нь орчихно. Багш нар намайг анзуурдаггүй байсан. Гэхдээ нэг үеэ бодоход одоо намба сууж байна. Одоо би 40 хүрч байна шүү дээ.

 

-Эмилъя гэдэг нэг охинтой.

 

-Манай ээжийн дотор найман жил байсан нэр. Эгч төрөхөд ээж хүүхдэд нь Эмилъя гэдэг нэр өгнө гэж бодсон байж. Гэтэл эгчийн хадам тал нь нэр өгчихсөн байж. Ингээд манай охин төрсөн. Эхнэр бид хоёр нэр мэддэггүй. Ээжээс асуусан чинь энэ нэрийг хайрласан юм.  

 

-Казак хэлээрээ сайн ярьдаг. Аялгуу сайхан монгол хэлээ ч төгс эзэмшээсэй гэж хүсдэг. Мөн жүжигчин эсвэл дуучин болох байх.

 

-Магистрийн зэрэг хамгаалахаар ажиллаж байна. Хүүхдийн жүжгээр хамгаалах гэж байгаа. Мөн хэд хэдэн цэцэрлэг, сургуульд уригдсан байгаа. 

 

-Манайхан хүүхдийн төлөө гэдэг мөртлөө яг амьдрал дээр буудаг нь цөөхөн юм шиг санагддаг. Би их сургууль төгсөөд 11 жил ажиллаж байна. Үүний таван жилийг алиалагч хийсэн. Олон газраар явж хүүхдүүдэд тоглолт хийлээ. Би тоглолт хийхдээ 500-1000 төгрөгөөр тоглодог. Хэр хол газрыг туулж бид очиж байгаа билээ дээ. Гэтэл сургуулийн захирал, эцэг, эхчүүд хэдээр тоглох гэж байгаа юм бэ. Яамны зөвшөөрөл хаана байна гэж хүлээж авдаг. Хөдөөгийн хүүхдүүд соёлын боловсрол авах байдал ийм л байна.

 

Зохиолын нэг дуучин хөдөө очоод тоглолт хийхдээ хүүхэд 3000 төгрөг гэж билетээ зардаг. Тэд хүүхдийн дуу дуулдаг уу. Үгүй. Тэгсэн мөртлөө хөдөөгийн хүүхдүүд үзээд л байна. Өөр хүүхдэд зориулсан тоглолт байхгүй юм чинь яалтай ч билээ. Бид зөвхөн хүүхдэд зориулан тоглоё гээд очиход яах гэж байгаа юм бэ гэж хүлээж авах нь хэцүү байдаг.  

 

-Орон нутагт хүүхдийн хөгжил хоцрогдолтой байна гэж үү?

-Цэцэрлэгийн болон сургуулийн дотуур байрны хоолыг олон удаа идлээ. Би албаар хүүхдүүд юу иддэгийг сонирхоод тэдгээр газарт хооллож үзсэн. Зарим нь үнэхээр хэцүү харагдсан шүү. Хүүхдүүд нь хоолоо голоод иддэггүй газар хүртэл таарсан. Угаасаа идэхийн аргагүй юм байна лээ. Талх зүсч байгаа хэмжээ нь дөрвөн хуруу. Цэргийн талх шиг хэмжээтэй. Хүүхдүүд оочерлож зогсоод жаахан элсэн чихэр дээр авдаг. Тийм л хэцүү байна. Аль сумыг нь хэлээд ч яах вэ дээ.  

 

 

 

-Таныг халамжийн цэцэрлэгт үнэгүй тоглодог гэж сонссон?

-Тоглосон. Тоглож байхдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд болохоор намайг ойлгож байгаа болов уу гэж бодсон. Гэхдээ инээд нь энгийн хүүхдүүдээс удаан байсан. Бусдаар бол яг ижилхэн ойлгодог юм билээ. Тэд ч гэсэн ялгаагүй л хүүхдүүд шүү дээ. Нүүрний будгаа арилгаж байхад нэг хүүхэд орж ирээд гараа өргөж баяр хүргэсэн. Түүний нүднээс би бүгдийг харсан. Хэлж чадахгүй юм чинь гоё байна гэж тэгж хэлсэн байх.  

 

-Зайсангийн хорихын 99 хүүхдэд тоглолт хийж байлаа. Тоглоод бүүр дууссаны дараа хүүхдүүдийн нүүр хагараад наашаа дөхсөн. Эвгүй юм билээ. Ингээд яваад байхаар уран бүтээлч хүний хувьд үнэлэмж жаахан муутай. Хааяа баян хүн дуудахад очоод тоглоод байж болно. Би мориор бол хурдан угшилтай уран бүтээлч шүү дээ гэж бодож шантрах үе гардаг.

…Бодлын түмэн нугачаан дунд

Бүдэрч яваа минь… гэдэг дуу шиг л санагдах үе байна. Гэхдээ би энэ бүгдэд шантрахгүй цаашаа явна. Монгол орон маань хөгжиж байна. Үүнийг дагаад хүмүүсийн ухамсар ч бас хөгжинө. Дараагийн үеийн жүжигчин залуус сайхан нөхцөлд ажиллах байх.

 

-Хүүхдэд зориулсан уран бүтээл гэдэг чинь тусгай байдаг. Манайхан зургаадугаар сарын 1 болохоор гэнэт олон тоглолт хийдэг. Тэр нь хүүхдийг бэлэг гэж хэдэн чихрээр хууран авчирдаг. Би өнгөрсөн тавдугаар сарын 31-нд тоглолт хийгээд шатсан. Яагаад гэвэл, би хүүхдэд зориулсан бүтэн хоёр цагийн программ бэлдсэн. Гэтэл 10 хүний дөрөв нь бэлэгтэй юу. Ямар бэлэгтэй вэ гэж асууж байгаа юм. Миний 8000 төгрөгийн билетэнд бэлэг байгаагүй. Харин гайхалтай урлагийн тоглолт байсан юм.

 

-Шавь одоохондоо байхгүй. Байлгая гэхээр тэнцэх хүүхэд олдохгүй байна. Одоогийн хүүхдүүд шалгуур даахгүй юм. Ганц үг хэлэхээр загнаад байна гэж бодоод уурлана. Үг авдаг нэг нь эхэндээ за гэж байгаад жаахан юм сурчихаад биеэ тоочих юм. Гэхдээ цирк гэдэг урлаг бол надаас салахгүй. Би жүжиг тоглоход уран нугаралт, илбэ багтсан байна. Олон хамтлаг байхад манайх циркийн төрлөөр ялгарах болно. Миний зорилго бол циркийг хүүхдүүдэд ойртуулах.  

 

-Их уудаг байсан. Одоо хоёр шил шар айрагнаас хэтрэхгүй. Цагаан архи огт амсаагүй дөрвөн жил болсон. Анх бардаж уудаг байлаа. Баларч уудаг ч үе байсан. Нэг хэсэг нэлээд уусан. Хүмүүсээс нуух юм юу байх вэ. Үнэнээ л хэлчихье.

-Одоо нээх уулздаггүй юм. Баян-Өлгийд том төгөлдөр хуур дээр суугаад ая зохиогоод л яваа сураг байсан. Одоо тэндээ байгаа гэсэн.  

 

-Уг нь дөрөв гэж боддог юм. Одоо нэг охинтой. Цаашид яахыг хэлж мэдэхгүй байна.