Үндэсний телевиз
Цагийн хүрд
Найм арваннэг
Автобусанд ч бас аятайхан хүүхнүүд харагддаг шүү... Ёстой л нөгөө
“...Аль нутгийн бүсгүй вэ чи
Ажил алба чинь хаана вэ хө
Нэр утсаа хэлчихгүй юу хө
Намайг зөвөөр ойлгоно биз дээ чи...” гээд марзаганаад дагаад явчихмаар ч юм шиг. Энэ бол ямарч эр хүнд байдаг, ил гаргадаггүй юм гэхэд дотроо бодож явдаг байгальлаг чанар. Гэхдээ энэ сэтгэлийн хөдөлгөөн нийтийн дуу болчихсон хүн хүний аманд аялагдаж, бүр заримынх нь хувьд чихнийх нь хэнгэрэг рүү зүүгээр хатгаж буй мэт чийртэй санагдаж эхлээд байна.
Өглөө сонссон дуу өдрийн турш аманд өөрийн мэдэлгүй аялагдах тохиолдол бишгүй дээ л бий... Ер нь монголчууд дуугаараа хорвоо ертөнцийг танин мэдэж, хүмүүжиж явдаг уяхан ард түмэн. Тиймдээ ч энэ мэт дуунуудын аялгуунд “согтоод” амандаа хүлхэж явдаг бизээ. Дээр иш татсан дууны дөрвөн мөрийг задлан шинжлээд үзье л дээ. Хэрэв хэн нэгэн эр, хэн нэгэн бүсгүйг “найрах” гэж байгаа бол энэ мэт үгсийг хувийнхаа зүгээс хэлж болох юм. Харин аялгуу наачихаад хэн нэгэн мундаг дуучин нь дуулаад ард түмнээ “найрч” байгаа нь хэр зохимжтой вэ?
“Аль нутгийн бүсгүй вэ чи” гэх мөрөнд бидний яриад эгдүүцээд байдаг жалга довны үзэл нэвт шингээстэй бий. Хэрэв тухайн бүсгүй нь аль нэгэн аймгийн харьяат бол мөнөөх эр мөн л тэр нутгийнх болж жүжиглэх нь дээ гэсэн таамаг төрнө. Дараагийн:
“Ажил алба чинь хаана вэ хө
Нэр утсаа хэлчихгүй юу хө
Намайг зөвөөр ойлгоно биз дээ чи...”
гэх мөрийг ухаж бодвол мань эр шохоорхож байгаа хүүхнийхээ ажлын үүдэнд отож зогсох нь.
Ан сахиж хийморь зоригоо бадраадаг монгол эрчүүд өдгөө өнөөх солонгос цуврал дээр гардаг шиг хүүхний араас дагаж утас шөрмөсөөр нь гоншигонож уйлагнасан амьтас болох нь. Ингэхдээ ардын дууныхаа “хө хө” нугалааг алдахгүй хавчуулсан байх аж. Ардын дуунд дөхүүлэхийг оролцож сүүлийн үеийн дууны шүлэг бичигсэд “хө хө” нугалааг өнөө цагт ихээхэн хэрэглэдэг болжээ.
Хэдийгээр цаг үе өөрчлөгдөж, урлаг хүртэл улам энгийн болж байгаа ч гэсэн дууны урлагийг “өмд, гуталтайгаа” холих хэрэг байна уу даа.
Техник технологи улам хөгжиж буй өнөөгийн зуунд дууны урлаг хурдыг нь гүйцсэнгүй.
“...Хуурай юу модны мөчир нь болвол хө
Хугараад явах нь амархан байдаг юм
Хуудуугүй танилцсан амраг нь болвол хө
Хаяад явах нь ховорхон байдаг юм...”
гэсэн тансаг сайхан, гүн утга агуулгатай дууг Адраа ах дуулж байдагсан. Энэ дууг дуулах нь битгий хэл амандаа “үглэх” хүн ч үл үзэгдэнэ. Монголчуудын чамгүй хэсэг нь үйлчлүүлдэг караокед ч алга. Харин адгийн тэнэг биеэ магтана гэдэг шиг өөрөөрөө бахархаж баярхсан нэг нөхрийн тухай дуу бол захын караокед байна.
“...Гулууз гулууз мөнгийг ээ
Богцон дотроо харшуулаад
Гурван үеийн буяныг ээ
Арвижуулж ирсэн домог байна аа...” гэснийг “баян” хүний дуу гээд үүний эсрэг
“...Намрын борооноор цувгүй алхахдаа
Навчнаас дутуугүй гуниг тээдэгдээ би...” гэж дуулаад “ядуу” хүний дуу гэсэн шог яриа хүртэл гарсан байна.
Хорвоо баян юм даа. Гэвч хорвоогийн баян дууны урлагийн хувьд ядуурал болоод байгаатай та санал нийлэх үү. Тухайлбал, сургууль, цэцэрлэг, хороо хүртэл өөрийн гэсэн сүлд дуутай болох гэдэг болсон энэ үед “галавсааг” /хиам/ хүртэл магтан дуулж байна.
“...Ард олны итгэл шингэсэн
“Арвин ундрах”-ын бүтээгдэхүүн...” гэх мэт. Д.Батцэнгэл үгийг бичиж, СТА М.Бямбажав дуулсан. Дууны урлаг ийм байдлаар шалдаа буучихлаа. Одоо бид юунд, хэнд зориулж дуу хийх үлдээ вэ. Энэ дорой байдлаас гарах гарцыг өөрийгөө уран бүтээлч гэж цоллуулсан хэн бүхэн нухацтай бодох цаг болжээ. “Овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух вэ” гэдэгчлэн хамгийн түрүүнд дууны шүлэг, түүний утга агуулга, чанарт анхаарах хэрэгтэй юм. Монголын урлагийн зөвлөл, Монголын зохиолчдын эвлэл, Нийтийн дууны холбоо эдүгээ ямар ажил хийж байгаа бол гэх бодол өөрийн эрхгүй зурсхийж байна. Үүнд тэд анхаарах хэрэгтэй бус уу. Хэн нэгэн нөхрийн мөр холбосон үг бүрт мөнгөөр ая хийдэг хөгжмийн зохиолчид нь ч үнэ цэнэтэй байя. “Од” болохын хүслэнд хэт автаж олдсон шүлгэнцэртээ ая хийлгэн “дуулж” байгаа эрх дураараа “ардын авьяастнууд” дууг хэрхэн дуулах, юуг дуулахгүй вэ гэдгээ ялгаж салгах чадвартай болмоор сон доо.
Тиймгүйгээс “...Гэзэгний чинь үзүүр сэрэл хөдөлгөөд байна ай хө” гэх мэт нэгэн зуны цэцэг шиг богинохон настай дуунууд их болжээ. “Тэр гэзэг нь хаана ч байгаа гэзэг юм. Яах гээд ч байгаа гэзэг юм мэдэхгүй” гэж Бавуугийн Лхагвасүрэн гуай эгдүүцэж байсансан. Жаран жарнаар дууллаа ч жаргадаггүй дуунууд бас байна. Ардын дуу гэдэг чинь амбицгүй хүний л зохиосон дуу юм шүү дээ.
Монгол Улсын төрийн хошой шагналт, Хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров “Сайн шүлэг өөрөө аялгуутайгаа байдаг юм” гэж нэгэнтээ хэлсэн. Үүнээс үзвэл сайн шүлэг гэдэг тухайн дууны хувь заяаг шийддэг зүйл юм. Тиймээс дуу төрөхийн үндэс нь яруу найрагчаас хамааралтай асуудал. Бидний нүдэн дээр ил явагдаж байгаа бас нэг хувьсал бол хуучны сайхан дуунуудыг өнөөгийн шинэ дуучид сэргээх гэсэн оролдого хийж буй явдал билээ. Эдүгээ 1960-1970-аад оны дуунууд сэргэж байна. Яагаад өнөөдөр тэр үеийнх шиг дуу төрөхгүй байна вэ.
Энэ цагийн дууны урлагийн түвшин доогуур байгаагийн тод илэрхийлэл гэж би бодно. “Алтан үеийн” сайхан дуунуудыг дуулж байгаа нь сайшаалтай ч шинэ залуу дуучдын балгаар зарим дуу өнөөдөр үнэ цэнээ алдахад хүрсэн нь нууц биш. Б.Лхагвасүрэнгийн шүлэг, Б.Магсаржавын ая “Зүүдэн бороо” дууг С.Цэрэнчимэд дотортой, бас дотогшоо дуулж олны сэтгэлд хүргэсэн байдаг. Энэ сайхан дууг өнөө үед Соёлын тэргүүний ажилтан, дуучин Д.Төрмандах сэргээж дуулахдаа дууны мөн чанар буюу “Хүлээж гансарсан сэтгэлийн дууг” анхааралгүйгээр хоолойны бяд гарган дуулсан нь тухайн дууны агуулгыг эвдэж орхисон байх жишээтэй.
“Алтан үеийн” дууг сэргээж дуулахдаа тун их анхаарах хэрэгтэйг МУГЖ Н.Төмөрхуяг анзаарч хатуухан үг хэлсэн байдаг юм. Дуучин Базарсадын Болдбаатар МУГЖ Н.Төмөрхуягт дуулсан дуунуудаа сольж дуулах тухай санал тавьжээ. Гавьяат хариуд нь “Нэгдүгээрт, би чиний дуулсан дууг тоож дуулахгүй. Хоёрдугаарт, чи миний дуулсан дууг дуулж чадахгүй” гэж хэлсэн тухайгаа хуучилсан. Өнөө цагийн нийтийн дуучид дуулах дууныхаа шүлгийг ойлгодоггүй, ихэнхдээ захиалгын дуу дуулдаг болсныг нь шүүмжилж хуучин бууны хугархай ийн үгээрээ "чимхэж" орхисон нь энэ. Чихээ бөглөсөн ч сонсогдох, чихэвч зүүсэн ч сонсогдох өнөө цагийн нийтийн дуунууд нэг ёсондоо “хүчирхийлэл” болоод байна. Тиймээс яруу найрагч нь яруу найраг бичиж, ая зохиогчид нь “халтуур” хийхээ больж, дуучид нь жинхэнэ дуугаа мэдэрч дуулаасай. Дуу гэдэг чинь оюун санааны асар том хүмүүжил юм шүү дээ. Нийтийн дуу дуулна гэдэг нийтээрээ “тэнэг” байна гэсэн үг огт биш.
| Дуу биш дуунуудын “хүчирхийлэл” | ||
| Үзсэн: 14860 | Mongolian National Broadcaster |
М.Золзаяа
Б.Цоожчулуунцэцэг
Р.Слава
Сэтгэгдэл бичих:
АНХААРУУЛГА: Уншигчдын бичсэн сэтгэгдэлд MNB.mn хариуцлага хүлээхгүй болно. ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй. Сэтгэгдэлтэй холбоотой санал гомдолыг 70127055 утсаар хүлээн авна.